Lateks Nedir?

Bitki ve ağaçların öz sularından çıkarılan maddeye lateks denir. Bu maddenin rengi beyaz ve görüntüsü süte benzediği için ağaç ve bitki sütlerinden çıkarıldığı da söylenir. Kauçuk ağacı bu maddenin çıkarıldığı en yaygın ağaçtır. Kauçuk ağacının özsuyunun alınması nedeniyle ham kauçuğun bu isimle olarak anıldığını söylemek mümkündür.

Bitki ve ağaçların öz suyu olan lateksin kimyasal yapısında birden fazla madde vardır. Bu maddeler yağ, tanin, şeker, protein, alkaloid, nişasta, reçine ve sakız maddeleridir. Bu maddeleri içeren lateks sıvı çıkarıldıktan sonra işlenerek kullanılır. Ağırlıklı olarak beyaz renkte görülür ancak kırmızı ve sarı renkleri de vardır.

Lateksin Tarihçesi

Lateksin tarihçesini öğrenmek için kauçuk geçmişini bilmek gerekir. Kauçuğun geçmişi 15. yüzyıla kadar dayanır. Bu dönemde Aztekler kauçuk ağacının üretimini yapmıştır. Aztekler’den sonra Kristof Kolomb tarafından Amerika’ya tanıtılmıştır. 

Ancak kauçuğun üretiminin yaygınlaşması 1800’lü yıllarda olmuştur. Bunu sağlayan ise Charles Goodyear isimli Amerikan mucittir. Bu mucit kauçuk maddesini kükürtle işlemiş ve lastik üretimi yapmıştır. 1839 tarihinde yapılan bu üretim sonrasında kauçuk ve kauçuk kaynaklı ürünlerin üretimi başlamıştır.

Kauçuk öz suyunun lateks ürünler için kullanılmaya başlaması 1800’lü yılların sonuna denk gelir. Bu tarihte lastik üretiminde lateksten yararlanılmaya başlamış daha sonra tıbbi ürünler, uyku ürünleri ve endüstriyel ürünlerin üretimi ile lateksin kullanımı devam etmiştir. Yıllar içerisinde ürün çeşitliliği artmış ve üretimde farklı yöntemler kullanılmaya başlamıştır.

Doğal Ve Sentetik Lateks Arasındaki Farklar

Lateks doğal ve sentetik olmak üzere iki gruba ayrılır. Bu iki lateksi birbirinden ayıran farklar vardır. Bu sayede bu maddeler kullanılarak üretilen ürünlerin doğal mı yapay mı olduğu anlaşılır.

Doğal ve sentetik lateks arasındaki farklar şunlardır;

• Doğal lateksin üretilmesi %100 kauçuk bitki özü kullanılırken sentetik lateksin üretilmesinde petrol ve kimyevi ürünler kullanılır.
• Doğal lateksin dayanıklılığı sentetik lateksten daha yüksektir.
• Sentetik lateksin kullanım ömrü doğal latekse oranda daha düşüktür.
• Doğal lateks çevre dostuyken sentetik lateksin çevre dostu olup olmaması üretici firmaya göre değişir.
• Doğal lateksin fiyatı pahalıyken sentetik lateksin fiyatı daha uygundur.
• Doğal lateksin alerji yapma riski yüksekken sentetik lateksin alerji riski düşüktür.
• Sentetik latekslerin nefes alma özelliği doğal lateksler kadar yüksek değildir.
• Doğal kauçuk yataklarda maksimum konforlu uyku sağlanırken sentetik kauçuk yataklarda konfor seviyesi daha düşüktür.

Bu farklar nedeniyle lateks ürün satın alınmak veya kullanılmak istendiğinde doğal mı sentetik mi olduğu öğrenilmelidir. Aralarında bulunan farklar kaynaklı ürünlerin ihtiyacı karşılaması ve konfor sağlaması mümkün olmayabilir.

Lateksin Uyku Ürünlerinde Kullanım Alanları

Ham kauçuk veya lateks maddesinin kullanım alanı geniştir. Endüstri, sağlık, ambalaj, temizlik ve tekstil sektörü lateksin kullanım alanlarından en yaygın olanlarıdır.

Lateks uyku ürünlerinin üretiminde yaygın şekilde kullanılır. Yataklar, yastıklar ve yatak kılıfları bunlardan yalnızca birkaçıdır. Termal denge özelliği yatak veya yastık gibi ürünlerin kullanıldığı zamanlarda terleme hissinin yaşanmasını engeller. 

Ayrıca lateksin hava kabarcıklı yapısının olması uyku esnasında serinliğin muhafaza edilmesini sağlar. Bunun dışında doğal olduğu için hipoalerjenik özelliğe sahiptir. Bu sayede uyku için rahatlıkla kullanılabilir.

Lateks sağlık sektöründe kullanılan ham maddedir. Eldivenler, terlikler, ekg pedleri, kateterler, bandajlar, bantlar ve cihazlar lateksin kullanıldığı ürünler arasındadır. Özellikle eldivenler her operasyon kullanılan ürünlerdir. Hasta yatakları ve yastıklarında da bu maddenin tercih edildiği görülür.

Endüstri sektörü lateksin yaygın kullanıldığı alanlar arasında bulunur. Endüstriyel yataklar ve eldivenler bu madde kullanılarak üretilir. Ayrıca otomotiv endüstrisinde bu madde araç lastiklerinin üretilmesi için kullanılır. Bunun dışında bant ve yapıştırıcı üretimini sağlaması lateksin her alanda kullanılmasına yardımcı olur.

Lateksin kullanım alanlarının geniş olmasının nedenleri vardır. Bu nedenleri dayanıklı olması, ısı ve sıvı geçirmezlik özelliğinin bulunması, uzun ömürlü olması, elastik olup şekil alabilmesi ve aşınma direncinin yüksek olması oluşturur.

Lateksin Avantajları Ve Dezavantajları

Lateks endüstriden sağlığa, uyku teknolojisinden temizliğe kadar her alanda kullanılan doğal malzemelerden birisidir. Bu malzemenin kullanıcıları için sayısız avantajı vardır. 

Avantajların şöyle sıralaması mümkündür;

• Doğal ürün kullanım avantajı sağlar.
• Dayanıklıdır ve içerdiği ürünlerin uzun süreli kullanılması mümkün olur.
• Elastik özelliğe sahip olması şekil almasına yardımcı olur. Esnek yapılı çorap, lastik, bant ve giysi üretiminde kullanılır.
• Lateks ürünlerin temizliği son derece kolaydır.
• Emici özelliğe sahip olduğundan otomobil sektöründe kullanıma uygundur.
• Lateksin suya dayanıklı olması dalgıç kıyafetleri, duş boneleri, bikini ve mayolarda kullanılmasını sağlar.
• Yalıtkan özelliğe sahip olduğu için elektrik tellerini kaplamak amacıyla kullanılabilir.
• Köpük haline dönüştürüldüğünde yatak üretiminde kullanılır ve insanların doğal yatak kullanmasına imkan verir.
• Nem emici özelliğe sahip olduğu için giysilerde kullanıldığında terleme yapmaz.
• Hava kabarcıklarının bulunması nedeniyle küflenme, bakteri oluşumu ve toz akarlarının oluşumu içeriğinde bulunduğu ürünlerde görülmez.

Avantajların pek çoğunu lateks içerikli ürünlerde de görmek mümkündür. Bu nedenle alerjisi olmayan kişilerin bu avantajları sebebiyle ihtiyaç halinde lateksi tercih etmesi önerilir.

Lateksin Dezavantajları

Lateks duyarlılığı olan kişiler tarafından kullanılması alerjiye neden olur. Bu alerji maddenin en önemli dezavantajıdır. Kullanılan malzemenin doğal bitki özü (sütü) olması nedeniyle ürün fiyatları yüksek olarak belirlenir. Bu da ekonomik yönden dezavantaj oluşturur. Bunun dışında bazı kullanıcıların lateksin kokusundan rahatsız olması mümkündür.

Lateks Alerjisi: Nedenleri Ve Önlemler

Ham kauçuk kullanılarak üretilen ürünlere karşı gelişen alerjiye lateks alerjisi denir. Bu alerji son yıllarda insanlarda sık görülmeye başlamıştır. Bu alerjinin nedeni bağışıklık sisteminin ham kauçuk içerisinde bulunan maddelere karşı duyarlılık göstermesidir. Genellikle bu maddenin bulunduğu ürünlere dokunulması veya kullanılmasına bağlı olarak gelişir.

Özellikle ham kauçukta bulunan protein türleri alerjinin kaynağını oluşturur. Bağışıklık sistemi bu proteinleri zararlı görerek antikor geliştirip direnç oluşturur. Bu maddeye karşı gelişen alerji Tip I ve Tip IV alerji olarak iki gruba ayrılır. Tip I alerji ağır seyrederken Tip IV alerji hafiftir.

Lateks alerjisinin belirtileri arasında şunlar bulunur;

• Ciltte kaşıntı oluşması
• Ciltte kaşıntıya bağlı kızarıklık oluşması
• Vücutta kırmızı ve kabarık lezyonların oluşması
• Solunum yolunun etkilenmesiyle birlikte gelişen öksürük
• Alerjinin geliştiği bölgede şişkinlik oluşması
• Mide bulantısı
• Gözde tahriş ve kaşıntı
• Baş dönmesi
• Bilinç kaybı
• Nefes darlığı

Bu alerjinin belirtileri her insanda aynı olmaz. Ayrıca alerjik reaksiyonlar ürünle temas edildikten hemen sonra görülebileceği gibi saatler sonra da görülebilir. Bu nedenle alerjinin tedavi veya çözümünü bulmak için kaynağını öğrenmek gerekir. Tedavi aşamasında ilaçlar, kremler ve alerji etkisini giderici tıbbi sıvılardan yararlanılır.

Lateks Alerjisinden Korunma Yöntemleri

Ham kauçuk alerjisi olduğunu cilt ve kan testiyle öğrenen insanların alerjiden korunması gerekir. Bu alerjiden korunmak için yapılması gereken en önemli şey lateks içerikli ürünlerden uzak durmaktır. 

Bu ürünler arasında balon, bant, bandaj, yatak, eldiven, prezervatif, biberon emziği ve sıcak su torbası vardır. Bu ürünler kullanılmak isteniyorsa içeriğinde farklı maddelerin olmasına özen göstermek gerekir. Örneğin silikon, poliüretan ve vinil içeriğine sahip eldiven, terlik, yatak, biberon emziği sıcak su torbası veya balon gibi ürünler kullanılabilir.

Alerjik reaksiyonun gösterilmesi için ürünle temas edilmesi şart değildir. Havada bulunan partiküllerinde alerjiyi tetiklemesi mümkündür. Bu nedenle maddenin partiküllerinin olduğu ortamlardan uzak durulması gerekir. Alerjinin karşı önlem için maske kullanmak uygun olur.

Sağlık kuruluşlarında lateks içerikli ürünler yaygın şekilde kullanılır. Bu nedenle sağlık kuruluşuna gidildiğinde tedavi ve kan alma esnasında alerjinin olduğu iletilmeli ve işlemlerin farklı malzemelerle yapılması sağlanmalıdır. Böylelikle alerjiden korunmak mümkün olur.

Ham kauçuk ürünlerle temas edildiği durumlarda zaman kaybetmeden temas edilen bölgenin sabunla iyi bir şekilde yıkanması gerekir. Böylelikle reaksiyonların ortaya çıkması engellenmiş olur.

Lateks Ürünleri Nelerdir?

Ham kauçuk veya lateks içerikli ürün sayısı çok fazladır. Maddenin endüstri, ambalaj, temizlik ve tıp gibi sektörlerde yaygın şekilde kullanılması ürün çeşitliliğini artırmış durumdadır.

Lateksten üretilen yaygın ürünler şunlardır;

• Tıbbi ürünler: Turnike, bant, bandaj, dental cihaz ve tıbbi pedler, kateterler
• Endüstriyel ürünler: araç lastiği, lavabo tıpası, su hortumu, yapıştırıcı, kamera, kalem, kayıt cihazı
• Temizlik ürünleri: eldiven, terlik, diş fırçası, halı, paspas,
• Çocuk oyuncakları: ördek, köpek, kuş gibi küvet oyuncakları, bebekler,
• Mutfak eşyaları: yemek kapları, saplı kaşıklar,
• Tekstil ürünleri: iç çamaşırları, bebek bezleri, çoraplar, elastik giysiler, mayolar, bileklikler, duş boneleri, ayakkabılar, spor malzemeleri
• Uyku sektörü: Yataklar, yatak kılıfları, yastıklar, yatak altlıkları
• Elektronik: Hesap makineleri, bilgisayar klavyeleri, fareler, kayıt cihazları, televizyon kumandaları
• Bebek bakım: Emzikler, biberonlar, su şişeleri, bebek bezleri, bebek ayakkabıları

Bu ürünlerin dışında da lateks içerikli ürünler vardır. Bunlar yaygın görülenleri olup lateksin farklı malzemelerle karıştırılmasıyla üretilen ürünlerde vardır. Alerjisi olan kişilerin tüm bu ürünlerden uzak durmaları ve alternatiflerini bulmaları gerekir.

Lateksin Çevresel Etkileri

Kauçuk ağacı öz suyundan lateks üretilirken kauçuk ağaçlarına zarar verilmez. Bu nedenle üretimin doğaya zararı bulunmaz. Lateksin yatak ve diğer ürünlere dönüştürülmesi için blok ve yaprak formlarına dönüştürülmesi gerekir. 

Üretim genellikle fabrikalarda yapılır ve üretilen ürünler piyasa sunulur. Bu sayede doğal malzemeden üretilmiş olan yataklar, eldivenler, araç lastikleri ve tıbbi ürünler çeşitli sektörlerde kullanılmaya başlar.

Lateksin doğal ham madde olması sayesinde insanların doğal ürün kullanması sağlanmış olur. Böylelikle sentetik ve diğer ürünlerdeki kimyasalların olumsuz etkileri ile karşılaşılmamış olur.

Kauçuk ağacı yurt dışında yetişen bir ağaçtır. Bu nedenle üretim için ithal edilmesi gerekir. Kauçuğun ithal edilebileceği ülkeler arasında Doğu Afrika, Güney Amerika, Meksika ve Brezilya vardır. İthal edilen kauçuğun öz suyu kullanılarak sağlık, uyku, tekstil ve endüstri alanında kullanılır.

Lateks Ürünleri Nasıl Geri Dönüştürülür?

Ham kauçuktan üretilen lateks ürünler doğa dostudurlar. Bu nedenle doğaya zarar vermeden yok olurlar. Ancak doğal ham madde içeren bu ürünlerin geri dönüşüm özelliği vardır. Geri dönüşümün yapılması sayesinde kauçuk yeniden sanayi sektörüne kazandırılır.

Ham kauçuk ürünlerinin geri dönüştürülmesi için atık ürünlerin toplanması gerekir. Toplanan ürünler geri dönüşüm tesislerine götürülür. Bu tesislerde atık ürünlerin öğütülmesi ve öğütme işlemi sonunda granül haline getirilmesi sağlanır. 

Geri dönüşüm sonrası elde edilen granüller yeni üretim için kullanılırlar. Bu sayede sıfırdan ham maddenin alınmasına gerek kalmaz. Bu sayede hem malzeme hem de fiyat yönünden avantaj elde edilmiş olur.

Lateks ürünlerin geri dönüştürülmesi enerji tasarrufu sağlar. Geri dönüştürülen ürünler üretimde kullanılacağı için yeni latekslerin üretilmesi için enerji harcanmasına gerek kalmaz. Ayrıca bu ürünler dönüştürüldüğü için çevre atıklardan temizlenmiş olur. Bu da insanlara temiz bir çevrenin bırakılması açısından önemlidir.

Lateks (kauçuk) granüllerinin yeni üretimde kullanılması mümkündür. Granüllerin kullanılabileceği alanlar ise şunlardır; ses yalıtımı, oyun alanları, spor sahası zeminleri ve yüzme havuzlarıdır. Bu alanlarda kullanıldıklarında dayanıklılık, estetik görünüm, kolay temizlik, darbelere karşı mukavemet ve esnek yapı gibi avantajlar sağlar.